Historia pieniądza

Początkowo ludzie nie potrzebowali pieniędzy: wytwarzali dobra na użytek własny oraz swojej rodziny – w tym stadium rozwoju społeczeństwa nie dochodziło do wymiany pomiędzy jednostkami. Każdy produkował tyle, ile potrzebował do konsumpcji.

Gdy ludzie przeznaczali wszystkie produkowane przez siebie dobra na potrzeby własne, pieniądz był zbędny. Wyprodukowanych dóbr nie wymieniano między sobą. Jest to sytuacja określana jako gospodarka natural­na, w której nie istniał podział produkcji zarówno między poszczegól­nymi społeczeństwami, jak i między rodzinami. Wytwarzano taką ilość dóbr, jaka była potrzebna do konsumpcji. 

Gospodarka naturalna - wytwarzanie produktów przeznaczonych na bezpośrednie zaspokajanie potrzeb producentów; typ gospodarki, w której bezpośrednim motywem wytwarzania dóbr i usług jest zaspokojenie własnych potrzeb producentów. Charakteryzuje się ona brakiem wymiany i rynku.

Łacińskie słowo pecunia (pieniądz) pochodzi od słowa pecus znaczącego „bydło”. Pierwsze systemy ekonomiczne społeczeństw nie znały pojęcia gotówki, do wymiany handlowej wykorzystywały barter. Barter (handel na sztych) to wymiana bezgotówkowa, czyli towar (bądź usługa) za towar. Strony uzgadniały wartość towarów, lub usług i wymieniały się wzajemnie. Innymi słowy barter to forma zaspokajania potrzeb bez użycia gotówki.

Handel na zasadzie barteru odbywał się raczej pomiędzy różnymi społecznościami aniżeli pomiędzy członkami jednej społeczności. Wewnątrz społeczności redystrybucja dóbr odbywała się na bazie tradycji i zależności społecznych.

W końcu decydującego znaczenia zaczynała nabierać cecha trwałości danego dobra. Trwałość stała się niezwykle ważna dla stron transakcji. W związku z tym towary powszechnego użytku zaczęto zastępować metalami. Metale gwarantowały trwałość, dobrze przechowywały wartość, były podzielne i łatwe do przenoszenia. Były także dobrem rzadkim, a to oznaczało, że ich wartość nie spadała gwałtownie. Gwarantowały więc stabilność wartości. 

Zatem o zastąpieniu towarów konsumpcyjnych metalami zadecydowały właściwości metali. Były one znacznie bardziej trwałe niż towary konsumpcyjne, łatwo podzielne na mniejsze części oraz ich wielkość była znacznie mniejsza od towarów, co niewątpliwie ułatwiało transport. 

Wartość danego towaru wyrażona w różnych metalach nie była jednakowa, nie istniał bowiem jeden oficjalny parytet urzędowo ustalający relacje między metalami. System pozbawiony jednorodności stopniowo przekształcił się w system dwumetalowy – bimetalizm, czyli  system pieniężny, w którym  w obiegu są monety z dwóch kruszców (złoto i srebro). System bimetalizmu zwano też systemem podwójnie parytetowym. 

 

W końcu nadszedł ten przełomowy moment: wreszcie złoto stało się metalem, w którym powszechnie dokonywano rozliczeń. Wówczas można już było mówić o pieniądzu monometalicznym, o systemie jednego parytetu. System waluty złotej oficjalnie najwcześniej wprowadzono w Anglii w 1816 roku, czyli rok po Kongresie Wiedeńskim. System waluty złotej zaczął się szybko upowszechniać. Przed pierwszą wojną światową był on stosowany w 44 krajach, m. in. w Niemczech, Austrii, USA. We Francji monometalizmwprowadzono dopiero w 1928 roku.

Pieniędzy papierowych po raz pierwszy zaczęto używać w Chinach mniej więcej w IX wieku.

Zasoby pieniężne zaczęto przechowywać w depozycie u złotników-rzemieślników. Było to bardziej bezpieczne i praktyczne niż przechowywanie szlachetnego kruszcu w domu. Złotnicy-rzemieślnicywytwarzali wyroby ze złota i dodatkowo dysponowali specjalnymi skarbcami do bezpiecznego ich przechowywania. W związku z tym przy określaniu wielkości posiadanego zasobu pieniędzy zaczęto uwzględniać zarówno złoto trzymane w domu, jak i złoto przechowywane w depozycie u złotników. Wkładcy otrzymywali od nich imienne kwity depozytowe, potwierdzające fakt ulokowania określonej ilości monet. Wynalazek depozytu znacznie usprawnił system płatności z uwagi na fakt, iż dokumenty zawierające prawa własności do złota były znacznie lżejsze do przenoszenia niż ciężkie złoto. Można to uznać za początki systemu bankowego. Słowo bank wywodzi się od włoskiego słowa banko, czyli ławka. W średniowieczu w miastach włoskich, w określonych miejscach, dokonywano na ławkach wymiany różnorodnych monet, w tym także monet zagranicznych. 

Europejskie pieniądze papierowe sięgają korzeniami 1665 roku, kiedy to szwedzki Królewski Bank Wymiany zaczął wydawać kwity depozytowe. Określały one ilość srebra, jaką obywatel umieścił w banku. Podobnych operacji dokonywano też w Anglii. Początkowo monety trafiły do prywatnych bankierów, którzy wydawali za nie dokumenty zwane notami. Noty mogły służyć do przeprowadzania wielu transakcji, na przykład oddawano nimi długi. W każdej chwili można było pójść z notą do banku i wymienić ją na monety o określonej wartości. 

W 1694 roku parlament angielski podjął decyzję o założeniu Banku Anglii, który podobnie jak szwedzki Królewski Bank Wymiany zaczął przyjmować depozyty w złocie lub srebrze i wydawać za nie noty (najpierw pisane ręcznie, a od 1729 roku drukowane). Od angielskiego określenia "Bank-Notes" pieniądze papierowe nazwano banknotami. Warto wspomnieć, że jeszcze w XIX wieku pieniądze papierowe odróżniano od banknotów; te pierwsze emitowało państwo, natomiast drugie - banki, które zobowiązane były na każde żądanie wymienić je na kruszec. Banknoty były jednak wygodniejsze w użyciu i stopniowo stawały się surogatem pieniędzy.  

Niekiedy bywało tak, iż bankierzy źle oceniali swoje możliwości lub po prostu oszukiwali. Zdarzały się nadużycia i niewypłacalność. Wraz z upływem lat coraz  więcej państw zastrzegało prawo emisji not tylko dla jednego banku, nazywanego bankiem centralnym. Dawne kwity i noty stały się pełnoprawnymi pieniędzmi papierowymi emitowanymi przez jeden bank w każdym państwie.