4 typy ról społecznych w rodzinie dysfunkcyjnej

Rodzina dysfunkcyjna jest to taka rodzina, która nie wypełnia należycie swoich funkcji wobec dziecka. Dziecko wychowujące się w rodzinie dysfunkcyjnej musi jakoś przetrwać i poradzić sobie z codziennym funkcjonowaniem w niej. W związku z tym dziecko w rodzinie dysfunkcyjnej wciela się w określoną postać, przyjmuje fałszywą osobowość. Wchodzi w rolę społeczną, która pomaga mu przetrwać.

Istnieją 4 typy ról społecznych (fałszywych osobowości) odgrywanych przez dzieci w rodzinach dysfunkcyjnych:

• Niewidzialne dziecko (śpiąca królewna, błędny rycerz, aniołek, dziecko we mgle) - tę rolę odgrywają dzieci o dużej wrażliwości i delikatnej konstrukcji psychicznej; uciekając od koszmaru rodziny dysfunkcyjnej dziecko wycofuje się z życia, zamyka się w sobie, izoluje od realnego świata. Pochłania je świat własnej wyobraźni, własnych fantazji i marzeń. Niewidzialne dziecko na gruncie rodziny zachowuje się tak, aby nie zwracać na siebie uwagi. Zachowuje się tak, jakby go nie było. Takie dziecko niewiele wymaga od rodziców czy całej rodziny, sprawia wrażenie samowystarczalnego. Potrafi zająć się sobą, nie sprawiając przy tym większych problemów wychowawczych. Wycofuje się, izoluje od świata realnego i oddala w świat fantazji, książek, muzyki lub innego rodzaju aktywności przeżywanej samotnie (np. telewizja, komputer). Identyfikuje się z bohaterami książek, filmów i często rozmawia z wyimaginowanymi postaciami. O wiele chętniej niż z prawdziwymi osobami.
• Czarna owca (kozioł ofiarny, wyrzutek, niedobre dziecko) - dziecko skupia na sobie uwagę rodziny poprzez wywoływanie złości i wrogości. Stanowi swego rodzaju "emocjonalny śmietnik" wzbudzając swoją osobą agresję u pozostałych członków rodziny i odwracając uwagę od prawdziwych rodzinnych problemów. Dziecko grające rolę czarnej owcy zapewnia dobre samopoczucie rodzinie, która może zrzucić na nie odpowiedzialność za wszystkie swoje problemy. W postawie wobec rodziców takie dziecko przeważnie jest bezczelne i aroganckie.
• Bohater rodzinny (siłacz, rodzic rodziców) - tę rolę odgrywają zazwyczaj dzieci najstarsze z rodzeństwa; bohater rodzinny bierze na siebie zadanie wyrównywania braków wynikających z niewłaściwego zachowania rodziców. Podejmuje działania wymagające poświęcenia się dla rodziny i dające rodzinie poczucie wartości. Dziecko odgrywające tę rolę jest nad wiek dorosłe i nadmiernie obowiązkowe, zbyt odpowiedzialne. Sprawia wrażenie osoby odpornej, zaradnej, dzielnej, niepotrzebującej żadnej pomocy. Dostarcza rodzinie dysfunkcyjnej poczucia wartości, dumy i sukcesu, biorąc zazwyczaj na siebie różne obowiązki i załatwiając sporą część spraw dorosłych, np: sprzątanie, gotowanie, wychowywanie młodszego rodzeństwa. 
• Maskotka (błazen, klaun, słoneczko) - tę rolę odgrywają zazwyczaj dzieci najmłodsze z rodzeństwa; maskotka to dziecko specjalizujące się w rozładowywaniu rodzinnych napięć i tworzeniu pozytywnego klimatu. Mistrz wygłupu i rozśmieszania. Odpowiada za poprawienie nastroju i humoru rodziny.

Wyżej wymienione role społeczne rzadko występują w czystej postaci, zazwyczaj dzieci wychowujące się w rodzinie dysfunkcyjnej podejmują różne role w zależności od zaistniałej sytuacji. Na różnych etapach swojego życia dzieci mogą odgrywać zupełnie inne role (np. czarna owca może zamienić się w bohatera pod wpływem określonych czynników) albo w danym czasie kilka ról naraz.