Samorząd terytorialny - podstawowe informacje

Samorząd jest formą administracji zdecentralizowanej. Posiada osobowość prawną i ma obligatoryjny charakter. To ustalony prawem zakres kompetencji do samodzielnego rozstrzygania spraw określonej społeczności, reprezentowania jej interesów wobec organów państwa i wykonywania zadań określonych przez ustawy. Polega na wydzieleniu z zakresu władzy państwa pewnej dziedziny spraw i powierzeniu ich samodzielnego rozwiązywania tej grupie społecznej, której sprawy te przede wszystkim dotyczą. Mówiąc najoględniej, samorząd to sprawowanie administracji przez samych zainteresowanych.

Zainteresowanie samorządami wynika z chęci do uczynienia demokracji mniej biurokratyczną, mniej pośrednią, stanowi odpowiedź na brak możliwości urzeczywistnienia demokracji bezpośredniej. Wyróżnia się dwa rodzaje samorządu:

1. terytorialny (powszechny);
2. nieterytorialny (zawodowy, funkcjonalny, specjalny, korporacyjny) - został już szczegółowo opisany w tymże poście.

Decentralizacja - sposób organizacji aparatu administracyjnego, w którym organy niższego stopnia nie są hierarchicznie podporządkowane organom wyższego stopnia. Decentralizacja zakłada samodzielność organów niższego stopnia.

Prawo - ogół uporządkowanych formalnie i treściowo, ustanowionych i usankcjonowanych przez państwo norm postępowania, których stosowanie zagwarantowane jest przymusem państwowym.

Osobowość prawna - pojęcie określające zdolność osób prawnych do dokonywania we własnym imieniu czynności prawnych. Osobowość prawna, w przeciwieństwie do zdolności prawnej oraz zdolności do czynności prawnych, nie dotyczy osób fizycznych. Osobowość prawna oznacza zdolność do bycia podmiotem praw i obowiązków oraz do dokonywania we własnym imieniu czynności prawnych.

Samorząd terytorialny, jak sama nazwa wskazuje, dotyczy wspólnoty osób zamieszkujących dane terytorium. Działa pod nadzorem właściwych organów państw, we własnym imieniu (jak już wspomniano wcześniej, ma osobowość prawną) i na własną odpowiedzialność, posiada własny majątek i dochody. To forma organizacji mieszkańców na określonym obszarze, wykonująca zadania z zakresu administracji państwowej i mająca na celu zaspokajanie potrzeb lokalnych. Samorząd terytorialny otrzymuje władcze kompetencje, których zakres i rodzaj są określone przez przepisy prawa. Mogą to być nawet kompetencje do stanowienia prawa, na przykład przez wydawanie przepisów porządkowych dla danego obszaru. Samorząd terytorialny jest formą administracji publicznej, w której mieszkańcy tworzą z mocy prawa wspólnotę i względnie samodzielnie decydują o realizacji zadań administracyjnych, wynikających z potrzeb tej wspólnoty na danym terytorium i dozwolonych samorządowi przez ustawy, pod określonym ustawowo nadzorem administracji rządowej. Pozycja ustrojowa samorządu związana jest z dualizmem administracji publicznej. Dualizm administracji publicznej to podział administracji publicznej na rządową i samorządową. Samorząd terytorialny jest więc częścią składową władz publicznych, to przymusowa ustawowo określona korporacja obywateli. Samorząd terytorialny jest wyposażony we władztwo administracyjne i powołany do życia przez państwo. Władztwo administracyjne polega na uprawnieniu do stosowania przymusu administracyjnego. Więcej o przymusie można przeczytać tutaj.

Rządy przedstawicielskie są odpowiedzią na brak możliwości urzeczywistnienia demokracji bezpośredniej. Odnowione w naszych czasach zainteresowanie samorządami wynika z coraz bardziej powszechnie wyrażającej się tendencji do uczynienia demokracji mniej biurokratyczną, mniej pośrednią. W związku z tym mówi się często o demokracji uczestniczącej, czyli wynikającej z potrzeby współuczestniczenia w tym, co się wokół jednostki dzieje. Postulat demokracji uczestniczącej prowadzi najczęściej do powrotu do prostych form demokracji bezpośredniej. Silna władza lokalna realizuje prawa polityczne obywateli na szczeblu niższym niż państwowe, a także stanowi barierę wobec nadmiernego przekraczania uprawnień przez władzę centralną. Samorząd lokalny staje się zarazem barierą wobec nadmiernego przekraczania uprawnień przez władzę centralną, bądź wręcz ograniczającą proces nadmiernej centralizacji czy nawet tyranii.

Reasumując, samorząd to tylko i wyłącznie forma władzy, materialny zakres tejże władzy może być różnie ustalany. Problem podstawowy, wokół którego toczą się spory, to problem zakresu władzy samorządów. Albowiem jeżeli jest to władza zbyt słaba, państwo staje się wszechmocne, jeżeli zaś władza ta jest zbyt silna, państwo staje się fikcją, a przecież pewne cele ogólnopaństwowe muszą być realizowane.