Ustawa o Policji

Ustawa z dnia 6 kwietnia 1990 r. o Policji określa Policję jako "umundurowaną i uzbrojoną formację służącą społeczeństwu i przeznaczoną do ochrony bezpieczeństwa ludzi oraz do utrzymywania bezpieczeństwa i porządku publicznego". Świętem Policji ustanowiono dzień 24 lipca.

Centralnym organem administracji rządowej, właściwym w sprawach ochrony bezpieczeństwa ludzi oraz utrzymania bezpieczeństwa i porządku publicznego, jest Komendant Główny Policji. Podlega on ministrowi właściwemu do spraw wewnętrznych.
Komendant Główny Policji określa zasady organizacji i zakres działania jednostek organizacyjnych Policji, metody i formy wykonywania zadań przez poszczególne służby policyjne, programy szkoleń, zasady testu sprawności fizycznej policjantów, warunki bezpieczeństwa i higieny służby (po konsultacji z Państwową Inspekcją Pracy), zasady etyki zawodowej policjantów (po zasięgnięciu opinii związku zawodowego policjantów), zasady szkolenia zwierząt wykorzystywanych do realizacji zadań Policji, a także normy ich wyżywienia. Ponadto może tworzyć oraz likwidować ośrodki szkolenia i szkoły policyjne.

Organami administracji rządowej na obszarze województwa w sprawach ochrony bezpieczeństwa ludzi oraz utrzymania bezpieczeństwa i porządku publicznego, są:

- wojewoda przy pomocy komendanta wojewódzkiego Policji działającego w jego imieniu albo komendant wojewódzki Policji,

- komendant powiatowy (miejski) Policji,

- komendant komisariatu Policji.

Komendant Główny Policji, komendant wojewódzki Policji, komendant powiatowy (miejski) Policji wykonują swoje zadania przy pomocy podległych im komend, natomiast komendant komisariatu Policji – przy pomocy komisariatu.

• Komendanta Głównego Policji powołuje i odwołuje Prezes Rady Ministrów na wniosek ministra właściwego do spraw wewnętrznych. 
• Zastępców Komendanta Głównego Policji powołuje i odwołuje minister właściwy do spraw wewnętrznych na wniosek Komendanta Głównego Policji.
• Komendanta wojewódzkiego Policji powołuje i odwołuje minister właściwy do spraw wewnętrznych na wniosek Komendanta Głównego Policji złożony po zasięgnięciu opinii wojewody.
• Komendanta Stołecznego Policji powołuje i odwołuje minister właściwy do spraw wewnętrznych na wniosek Komendanta Głównego Policji złożony po zasięgnięciu opinii wojewody oraz opinii Prezydenta m.st. Warszawy.
• Zastępców komendanta wojewódzkiego lub Komendanta Stołecznego Policji powołuje i odwołuje Komendant Główny Policji, na wniosek komendanta wojewódzkiego lub odpowiednio Komendanta Stołecznego Policji. Zastępców nie może być więcej niż trzech.
• Komendanta powiatowego (miejskiego) Policji powołuje i odwołuje komendant wojewódzki Policji, po zasięgnięciu opinii starosty.
• Komendanta komisariatu Policji powołuje i odwołuje komendant powiatowy (miejski) Policji po zasięgnięciu opinii właściwego terytorialnie wójta (burmistrza lub prezydenta miasta) lub wójtów. Opiniowanie to nie dotyczy komendanta komisariatu specjalistycznego.
• Zastępców komendanta komisariatu Policji powołuje i odwołuje komendant powiatowy (miejski) Policji na wniosek komendanta komisariatu Policji.

Wojewoda przy pomocy komendanta wojewódzkiego Policji działa w jego imieniu, komendant wojewódzki Policji działa w imieniu własnym. Dotyczy to następujących spraw: wykonywania czynności operacyjno-rozpoznawczych, dochodzeniowośledczych i czynności z zakresu ścigania wykroczeń oraz wydawania indywidualnych aktów administracyjnych (decyzji administracyjnych, postanowień), jeżeli ustawy tak stanowią (art.6 ust.1 pkt.1). Komendant wojewódzki Policji w porozumieniu z Komendantem Głównym Policji tworzy, w razie potrzeby, komisariat kolejowy, wodny, lotniczy lub inny komisariat specjalistyczny. Komendanci komisariatów specjalistycznych podlegają właściwemu terytorialnie komendantowi wojewódzkiemu Policji. Komendanta komisariatu specjalistycznego Policji powołuje i odwołuje komendant wojewódzki Policji (art.8 ust.2).

Policja składa się z następujących rodzajów służb: kryminalnej, prewencyjnej oraz wspomagającej działalność Policji w zakresie organizacyjnym, logistycznym i technicznym (art.4 ust.1). Na stanowiska zastępców do spraw służb wspomagających działalność Policji w zakresie organizacyjnym, logistycznym i technicznym można powołać także osoby niebędące policjantami (art.6b ust.4). W skład Policji wchodzą również: policja sądowa, Wyższa Szkoła Policji, ośrodki szkolenia i szkoły policyjne, wyodrębnione oddziały prewencji i pododdziały antyterrorystyczne, instytuty badawcze. Zakres zadań i zasady organizacji policji sądowej określa, w drodze rozporządzenia, minister właściwy do spraw wewnętrznych, w porozumieniu z ministrem właściwym do spraw sprawiedliwości. Komendant Główny Policji, za zgodą ministra właściwego do spraw wewnętrznych, może powoływać, w uzasadnionych przypadkach, również inne rodzaje służb, określając ich właściwość terytorialną, organizację i zakres działania.

Prewencja - zapobieganie naruszaniu norm prawnych.

W postępowaniu administracyjnym, w sprawach związanych z wykonywaniem zadań i kompetencji Policji, jeżeli ustawy nie stanowią inaczej, organem właściwym jest komendant powiatowy (miejski) Policji, a na obszarze m.st. Warszawy – komendant rejonowy Policji. Organami wyższego stopnia są: w stosunku do komendanta powiatowego (miejskiego) Policji – komendant wojewódzki Policji, w stosunku do komendanta rejonowego Policji – Komendant Stołeczny Policji, w stosunku do komendanta wojewódzkiego Policji – Komendant Główny Policji.

Koszty związane z funkcjonowaniem Policji są pokrywane z budżetu państwa (art.13 ust.1). Do mianowania policjanta na stanowiska służbowe, przenoszenia oraz zwalniania z tych stanowisk, właściwi są przełożeni: Komendant Główny Policji, komendanci wojewódzcy i powiatowi (miejscy) Policji oraz komendanci szkół policyjnych (art. 32 ust. 1). Jeżeli decyzję taką ustawa zastrzega dla Komendanta Głównego Policji, to służy od niej odwołanie do ministra właściwego do spraw wewnętrznych (art.32 ust.3). Zasady prowadzenia przez przełożonych dokumentacji w sprawach związanych ze stosunkiem służbowym policjantów oraz sposób prowadzenia akt osobowych określa Komendant Główny Policji w drodze zarządzenia (art. 46a). Policjant musi być apolityczny, tzn. nie może być członkiem żadnej partii politycznej. Z chwilą przyjęcia policjanta do służby ustaje jego dotychczasowe członkostwo w partii politycznej. Ponadto policjant jest obowiązany poinformować przełożonego o przynależności do stowarzyszeń krajowych działających poza służbą (art.63 ust.3).

Policjant nie może podejmować zajęcia zarobkowego poza służbą bez pisemnej zgody przełożonego ani wykonywać czynności lub zajęć sprzecznych z obowiązkami wynikającymi z ustawy lub podważających zaufanie do Policji (art.62 ust.1). Oprócz tego jest zobowiązany poinformować przełożonego (właściwego w sprawach osobowych) o podjęciu przez małżonka lub osoby pozostające z nim we wspólnym gospodarstwie domowym zatrudnienia lub innych czynności zarobkowych w podmiotach świadczących usługi detektywistyczne lub ochrony osób i mienia oraz o objęciu w nich akcji lub udziałów, a także o fakcie bycia wykonawcą w rozumieniu ustawy Prawo zamówień publicznych na rzecz organów i jednostek nadzorowanych i podległych ministrowi właściwemu do spraw wewnętrznych, w terminie 14 dni od dnia powzięcia informacji o tym zdarzeniu (art.62a).

Policjantowi przysługuje prawo do corocznego płatnego urlopu wypoczynkowego w wymiarze 26 dni roboczych. Można mu również udzielić płatnego urlopu zdrowotnego lub okolicznościowego, a także urlopu bezpłatnego z ważnych przyczyn (art.85). Minister właściwy do spraw wewnętrznych może, w drodze rozporządzenia, wprowadzić płatne urlopy dodatkowe w wymiarze do 13 dni roboczych rocznie dla policjantów, którzy pełnią służbę w warunkach szczególnie uciążliwych lub szkodliwych dla zdrowia albo osiągnęli określony wiek lub staż służby, albo gdy jest to uzasadnione szczególnymi właściwościami służby (art.84).

Policjant już po 15 latach służby nabywa prawo do emerytury policyjnej (art.69 ust.1). W czasie wykonywania obowiązków służbowych przysługuje mu wyżywienie lub równoważnik pieniężny w zamian za wyżywienie (art.72 ust.1). Przypadki, w których policjant otrzymuje wyżywienie oraz normy wyżywienia określa minister właściwy do spraw wewnętrznych w drodze rozporządzenia. Przypadki otrzymywania i wysokość równoważnika pieniężnego w zamian za wyżywienie, sposób obliczania jego wysokości oraz organy uprawnione do wypłat równoważnika określa minister właściwy do spraw wewnętrznych, w porozumieniu z ministrem właściwym do spraw finansów publicznych w drodze rozporządzenia.

Policjantowi i członkom jego rodziny przysługuje raz w roku prawo przejazdu na koszt właściwego organu Policji środkami publicznego transportu zbiorowego do jednej z obranych przez siebie miejscowości w kraju i z powrotem (art.73 ust.1). W razie niewykorzystania przysługującego przejazdu osoba uprawniona otrzymuje zryczałtowany równoważnik pieniężny (art.73 ust.3). Policjantowi i członkom jego rodziny mogą być przyznawane także inne świadczenia socjalne i bytowe (art.73 ust.6). Policjantowi w służbie stałej przysługuje prawo do lokalu mieszkalnego w miejscowości, w której pełni służbę, lub w miejscowości pobliskiej, z uwzględnieniem liczby członków rodziny oraz ich uprawnień. Policjantowi przysługuje równoważnik pieniężny, jeżeli on sam lub członkowie jego rodziny nie posiadają lokalu mieszkalnego w miejscu pełnienia służby lub w miejscowości pobliskiej (art.92 ust.1). Za członków rodziny uważa się małżonka oraz dzieci.

Roszczenia z tytułu prawa do uposażenia i innych świadczeń oraz należności pieniężnych ulegają przedawnieniu z upływem 3 lat od dnia, w którym roszczenie stało się wymagalne. Organ właściwy do rozpatrywania roszczeń może nie uwzględnić przedawnienia, jeżeli opóźnienie w dochodzeniu roszczenia jest usprawiedliwione wyjątkowymi okolicznościami (art.107 ust.2).