Postępowanie egzekucyjne w administracji

Postępowanie egzekucyjne w administracji - działanie organów administracji ukierunkowane na wyegzekwowanie obowiązków nałożonych w drodze wydanej decyzji na określone podmioty wówczas, gdy one tych nałożonych obowiązków nie wykonują; postępowanie i środki przymusowe, stosowane przez organy administracji w celu doprowadzenia do wykonania przez określone podmioty ich obowiązków; zorganizowany i uregulowany prawem ciąg czynności podejmowanych przez organy egzekucyjne i inne  podmioty tego postępowania w celu wykonania przez zastosowanie środków  przymusu państwowego obowiązków,  których zobowiązany nie chce dobrowolnie wykonać. 

Celem postępowania egzekucyjnego w administracji jest wymuszanie przez organy administracyjne wykonania określonego obowiązku, ponieważ samo ustanowienie obowiązku bezpośrednio w normie prawa materialnego lub skonkretyzowanie go w akcie indywidualnym nie oznacza automatycznie jego wykonania. Innymi słowy, celem postępowania jest doprowadzenie do wykonania egzekwowanego obowiązku, to jest spowodowanie, aby zobowiązany zachował się w sposób zgodny z treścią nałożonego na niego obowiązku. Postępowanie egzekucyjne służy zapewnieniu skuteczności aktów administracyjnychw drodze przymusowego wykonania wynikających z nich obowiązków.



Należy podkreślić fakt, iż postępowanie egzekucyjne nie ma na celu karania osoby nie wykonującej swych obowiązków, a jedynie wymuszenie ich wykonania. Działania administracji publicznej powinny być przede wszystkim skuteczne i dlatego muszą istnieć środki gwarantujące wykonanie zakazów i nakazów administracyjnych. Aby akty administracyjne były skuteczne, muszą być sankcje. W ten sposób organy administracji publicznej mogą przestrzegać naczelnej zasady praworządności (więcej o naczelnej zasadzie praworządności można przeczytać tutaj). Postępowanie służące bezpośrednio przeprowadzeniu egzekucji celem uzyskania świadczenia należnego wierzycielowi zwane jest sprawą egzekucyjną.

Wierzyciel - to podmiot uprawniony do żądania wykonania obowiązku w administracyjnym postępowaniu egzekucyjnym. Do wierzyciela należy decyzja o wszczęciu egzekucji oraz określenie sposobu tejże egzekucji. Postępowanie egzekucyjne służy właśnie ochronie interesów wierzyciela, i polega na umożliwieniu mu przymusowej egzekucji swojego roszczenia, stwierdzonego wcześniej tytułem wykonawczym.

Organ egzekucyjny wszczyna egzekucję administracyjną na wniosek wierzyciela i na podstawie wystawionego przez niego tytułu wykonawczego, sporządzonego według ustalonego wzoru. Wszczęcie egzekucji administracyjnej następuje z chwilą doręczenia zobowiązanemu odpisu tytułu wykonawczego lub doręczenia dłużnikowi zajętej wierzytelności zawiadomienia o zajęciu wierzytelności lub innego prawa majątkowego.

Zasady postępowania egzekucyjnego:

- zasada stosowania środków egzekucyjnych przewidzianych w przepisach (zasada legalności);

- zasada stosowania przymusu w granicach ustawy;

- zasada celowości środka egzekucyjnego – oznacza wybór środka najskuteczniejszego;

- zasada niezbędności stosowania środków egzekucyjnych – nie można stosować środka egzekucyjnego, jeżeli zobowiązany obowiązek już wypełni;

- zasada zagrożenia – obowiązek poprzedzenia przystąpienia do egzekucji wezwaniem zobowiązanego do dobrowolnego wykonania obowiązku;

- zasada obligatoryjnego podejmowania egzekucji

- zasada prawdy obiektywnej - obowiązek ustalenia rzeczywistej sytuacji zobowiązanego

- zasada stosowania środka najmniej uciążliwego (najłagodniejszego) – egzekucja powinna się odbywać z poszanowaniem godności i uwzględnieniem warunków życiowych zobowiązanego;

- zasada poszanowania minimum egzystencji zobowiązanego – oznacza, że egzekucja nie powinna całkowicie zrujnować zobowiązanego;

- zasada niezależności - zastosowanie środka egzekucyjnego w postępowaniu egzekucyjnym nie stoi na przeszkodzie wymierzeniu kary w postępowaniu karnym. Oznacza to, że wykonanie obowiązku nie uchyla możliwości zastosowania sankcji typu karnego.

Zakres przedmiotowy postępowania egzekucyjnego - przymusowe wykonanie dwóch rodzajów obowiązków:

• o charakterze pieniężnym;
• o charakterze niepieniężnym sprowadzającym się do konieczności spełnienia świadczeń, podjęcia czynności lub zaniechania czynności. 

Zakres podmiotowy postępowania egzekucyjnego - wiąże się z określeniem organów, przed którymi stosuje się przepisy ustawy egzekucyjnej oraz oznaczenie podmiotów, przeciwko którym toczyć się może postępowanie egzekucyjne.

Podmioty występujące w postępowaniu egzekucyjnym:

- podmioty czynne, czyli te, które aktywnie uczestniczą w procesach postępowania egzekucyjnego w celu wszczęcia postępowania egzekucyjnego i do jego przeprowadzenia. Podmiotem czynnym jest organ, który stosuje środki egzekucyjne, egzekutor (pracownik organu egzekucyjnego, np. poborca skarbowy), wierzyciel;
- podmiot bierny – podmiotem biernym jest egzekut, czyli osoba zobowiązana (osoba, która na podstawie tytułu egzekucyjnego ma obowiązek wykonania świadczenia). Jeżeli osoba zobowiązana nie wykona obowiązku, to wobec niej wszczyna się postępowanie egzekucyjne. Osobą zobowiązaną może być osoba fizyczna, prawna oraz jednostka organizacyjna niemająca osobowości prawnej.

Zobowiązany (egzekut) - to osoba prawna, jednostka organizacyjna nieposiadająca osobowości prawnej albo osoba fizyczna, która nie wykonała w terminie obowiązku o charakterze pieniężnym lub obowiązku o charakterze niepieniężnym.

Dłużnik zajętej wierzytelności - to dłużnik zobligowany (np. bank, pracodawca, podmiot prowadzący działalność maklerską), na wezwanie organu egzekucyjnego, do zajęcia wierzytelności lub innego prawa majątkowego zobowiązanego.

Czynność egzekucyjna - to wszelkie podejmowane przez organ egzekucyjny działania zmierzające do zastosowania lub zrealizowania środka egzekucyjnego.

Zwolnienie spod egzekucji - to niepodejmowanie lub odstąpienie od egzekucji z całości lub części składników majątkowych zobowiązanego.

Organ egzekucyjny - to organ uprawniony do stosowania w całości lub w części określonych w ustawie środków służących doprowadzeniu do wykonania przez zobowiązanych ich obowiązków o charakterze pieniężnym lub obowiązków o charakterze niepieniężnym oraz zabezpieczania wykonania tych obowiązków.

Organ rekwizycyjny - to organ egzekucyjny o tej samej właściwości rzeczowej, co organ egzekucyjny prowadzący egzekucję, któremu organ egzekucyjny zlecił wykonanie czynności egzekucyjnych.

Biegły Skarbowy - to rzeczoznawca w określonej dziedzinie, uprawniony do wyceny majątku zobowiązanego i wpisany na listę biegłych skarbowych prowadzoną przez izbę skarbową.

Egzekutor - to pracownik organu egzekucyjnego wyznaczony do dokonywania czynności egzekucyjnych.

Poborca Skarbowy - to pracownik organu egzekucyjnego wyznaczony do dokonywania czynności egzekucyjnych w egzekucji obowiązku o charakterze pieniężnym.

Zgodnie z KPA w postępowaniu egzekucyjnym mogą brać udział także: Prokurator, Rzecznik Praw Obywatelskich i organizacja społeczna. Funkcjonują oni wówczas jako uczestnicy na prawach strony.

W postępowaniu egzekucyjnym występuje także grupa uczestników, którzy nie są wierzycielem, zobowiązanym ani też nie działają na prawach strony. Uczestnikami o takim statusie są:

1)    Osoby trzecie

2)Świadkowie- za obecność przy czynnościach egzekucyjnych nie należy się im wynagrodzenie.

3)  Biegły- bierze udział w postępowaniu egzekucyjnym w wyniku powołania go przez organ egzekucyjny. Do uregulowania pozycji biegłego stosuje się art. 84 KPA.

4)  Dozorca- jego obowiązkiem jest zapewnienie prawidłowego przechowywania i nieusuwania rzeczy zajętych w toku egzekucji przez egzekutora, jeśli rzeczy ruchome nie zostają zabrane z miejsca prowadzenia egzekucji. Ustanowienie dozorcy jest obowiązkiem prowadzącego egzekucję.

Środki egzekucyjne - formy przymusu państwowego stosowane w celu doprowadzenia bezpośrednio do wykonania obowiązku przez zobowiązanego.

Najprostszym środkiem egzekucyjnym jest egzekucja z pieniędzy. Polega ona na tym, że zobowiązany płaci na wezwanie poborcy skarbowego, zaś poborca wystawia pokwitowanie odbioru pieniędzy. Pokwitowanie to jest równoznaczne z pokwitowaniem wierzyciela. W skrajnych przypadkach prawo daje możliwość przeszukania rzeczy lub pomieszczeń zobowiązanego w celu znalezienia i odebrania pieniędzy. Czynności tego typu wykonuje komisja powołana przez organ egzekucyjny, która sporządza z tych czynności protokół.

Do innych środków egzekucyjnych należą m. in. egzekucja z wynagrodzenia za pracę, z rachunków bankowych, z autorskich praw majątkowych i praw pokrewnych, z udziału w spółce z ograniczoną odpowiedzialnością, odebranie rzeczy ruchomej, odebranie nieruchomości, wykonanie zastępcze.

Wykonanie zastępcze - polega na tym, że w przypadku zwłoki w spełnieniu świadczenia przez dłużnika wierzyciel może w określonej sytuacji samodzielnie wykonać za niego zobowiązanie, a następnie obciążyć go kosztami.

Niekiedy mają miejsce takie sytuacje, które wymagają niezwłocznego podjęcia czynności. Oznacza to możliwość zaniechania określonych czynności egzekucyjnych. Takie postępowanie nosi nazwę postępowania egzekucyjnego uproszczonego. Owo postępowanie może być zastosowane wtedy, gdy zwłoka w wykonaniu obowiązku groziłaby niebezpieczeństwem dla życia lub zdrowia ludzkiego albo ciężkimi szkodami dla gospodarstwa narodowego lub jeżeli wymaga tego szczególny interes społeczny.

Postanowienie wydane w postępowaniu egzekucyjnym można zaskarżyć. Lista środków zaskarżenia obejmuje: zarzut, zażalenie, skargę na czynności egzekucyjne, wniosek o wyłączenie spod egzekucji, żądanie zmiany lub sprostowania wezwania, żądanie zmiany lub uchylenia postanowienia w trybie KPA.

Zarzut przysługuje jedynie w fazie wszczęcia postępowania egzekucyjnego. Podstawą zarzutu w sprawie prowadzenia egzekucji administracyjnej może być np. przedawnienie, wygaśnięcie albo nieistnienie obowiązku, błąd co do osoby zobowiązanego, brak uprzedniego doręczenia zobowiązanemu upomnienia, zastosowanie zbyt uciążliwego środka egzekucyjnego, prowadzenie egzekucji przez niewłaściwy organ egzekucyjny, braki formalne tytułu wykonawczego.

Skarga służy na czynności organu egzekucyjnego lub egzekutora i na przewlekłość postępowania. Skargę wnosi się za pośrednictwem organu egzekucyjnego w terminie 14 dni od dnia dokonania zakwestionowanej czynności.

Zażalenie służy na postanowienia wydane w toku egzekucji lub dotyczące postępowania egzekucyjnego. Środek ten stanowi drugi etap obrony zobowiązanego w sytuacji, gdy zarzut lub skarga nie odniesie pożądanego skutku. Oznacza to, iż jeśli organ administracji wyda postanowienie, w którym np. odrzuci zarzuty jako nieuzasadnione, zobowiązany ma prawo złożyć na to postanowienie zażalenie. Zażalenie wnosi się w terminie 7 dni od doręczenia lub ogłoszenia postanowienia.

Podstawową cechą państwa jako politycznej organizacji społeczeństwa jest przymus. Przymus oznacza wymuszanie posłuszeństwa, wywieranie nacisku w celu zapewnienia egzekwowania decyzji. Niekiedy zdarza się tak, że samo ustanowienie obowiązku bezpośrednio w normie prawa materialnego nie oznacza automatycznie wykonania tego obowiązku. W tego rodzaju sytuacjach konieczne staje się zastosowanie przepisów prawa dotyczących właśnie postępowania egzekucyjnego w administracji.