Temperament - 4 typy układu nerwowego

Temperament (łac. temperamentum – umiar) - jeden z elementów osobowości człowieka; właściwości, które określają szybkość i trwałość oraz siłę reakcji jednostki. Temperament składa się z trzech cech stanowiących psychiczną podbudowę osobowości. Zalicza się do nich:

 - emocjonalność, czyli skłonność do ulegania przeżyciom psychicznym pod wpływem bodźców zewnętrznych,
 - aktywność, czyli skłonność do działania,
- oddźwiękowość, czyli sposób reagowania na doznane bodźce.

Temperament jako wyznacznik działania ludzkiego jest odpowiedzialny za to, w jaki sposób przebiega wykonywanie wszelkich czynności. To on odpowiada za nasze opanowanie, wytrwałość, spokój czy też impulsywność, nadpobudliwość. U jednych uczucia szybko wybuchają i gasną, u innych odwrotnie, narastają powoli i utrzymują się bardzo długo.


Jan Pawłow w swoich badaniach nad temperamentem wyszedł z założenia, iż zachowanie zarówno człowieka, jak i innych zwierząt wyższych zależy przede wszystkim od czynności układu nerwowego. To umożliwiło mu wysunięcie hipotezy, że różnice między jednostkami sprowadzają się do szeregu kombinacji ograniczonej liczby właściwości tego układu. Wyodrębnił 4 podstawowe właściwości ośrodkowego układu nerwowego:

1. siłę procesu pobudzenia (uważaną za najważniejszą) – zdolność komórek nerwowych (korowych) do pracy dłuższej lub krótszej; polega na tym, że komórka wytrzymuje silną stymulacje bez włączania swoistego "bezpiecznika", jakim jest hamowanie ochronne (mające charakter bezwarunkowy);
2. siłę procesu hamowania – łatwość, z jaką układ nerwowy tworzy reakcje hamulcowe; właściwość komórek zapewniająca ochronę przed przeciążeniem układu nerwowego;
3. równowagę – zdolność do hamowania pobudzeń w celu stworzenia miejsca dla bardziej adekwatnych reakcji na bodźce; stosunek między siłą procesu pobudzenia i siłą procesu hamowania, relacja między siłą obu tych procesów decyduje o zrównoważeniu lub niezrównoważeniu jednostki;
4. ruchliwość procesów nerwowych – zdolność układu nerwowego do szybkiej zmiany procesu pobudzenia w proces hamowania i odwrotnie. W zachowaniu ruchliwość procesów nerwowych przejawia się w szybkości przejścia od jednej sytuacji do drugiej, od stanu biernego w stan czynny, i przeciwnie.

Od siły procesu pobudzenia zależy wielkość procesu pobudzenia – im silniejszy układ nerwowy, tym mniejszy powstaje proces pobudzenia i odwrotnie. Słabość układu nerwowego warunkuje, że wartość procesu pobudzenia wywołana określonym bodźcem jest duża. Dzięki odpowiedniej kombinacji tych właściwości można wyodrębnić cztery typy układu nerwowego. Na podstawie procesów nerwowych Pawłow rozróżnił silny i słaby typ układu nerwowego. Równowaga między procesami pobudzenia i hamowania stanowi podstawę dalszego podziału, lecz jedynie typów silnych, na zrównoważone i niezrównoważone. Typ niezrównoważony charakteryzuje się przewagą pobudzania nad hamowaniem. Typ zrównoważony dzieli się z kolei na dwa podtypy: ruchliwy i powolny. Pawłow wskazał, iż cztery wydzielone przez niego typy układu nerwowego odpowiadają klasyfikacji Hipokratesa:

* sangwinik – typ silny i zrównoważony, ruchliwy;
* flegmatyk - typ silny i zrównoważony, powolny;
* choleryk - typ silny i niezrównoważony, z przewagą pobudzenia;
* melancholik – typ słaby.

Melancholik, który jako jedyny reprezentuje słaby typ układu nerwowego, jest to człowiek bardzo mało odporny na działanie silnych bodźców. Odznacza się powstającą powoli, lecz za to silną i trwałą pobudliwością emocjonalną. Ludzi o tym temperamencie cechuje trwałość nastrojów, które utrzymują się przez dłuższy czas (zaleganie afektu), jednak wewnętrzne symptomy tych uczuć przejawiają się na zewnątrz w słabym stopniu. Często są bierni i zahamowani. Silne bodźce mogą wywołać u nich zaburzenia w zachowaniu.

Innymi słowy, słabość układu nerwowego warunkuje, że wartość procesu pobudzenia wywołana określonym bodźcem jest duża.