Behawioryzm - procedury wzmacniania

Behawioryzm (ang. behavior - zachowanie) - kierunek w psychologii XX wieku, którego zwolennicy akcentowali potrzebę badań jedynie nad obiektywnie dostrzegalnym zachowaniem się zwierząt lub ludzi oraz potrzebę poszukiwania prawidłowych związków pomiędzy podnietami a reakcjami organizmu (bodziec - reakcja). Behawioryzm polega na badaniu wyłącznie bodźców bądź ich układu (sytuacji) i reakcji fizjologicznych im odpowiadających, czyli na analizie obiektywnego zachowania się człowieka lub zwierzęcia. Behawioryzm stanowił odpowiedź na psychologię introspekcyjną, która zajmowała się badaniem oraz opisywaniem przeżyć człowieka.

Według koncepcji behawiorystycznej środowisko społeczne, a więc między innymi system społeczny, system szkolny, instytucje kulturalne czy też media, steruje zachowaniem, a stany wewnętrzne człowieka, czyli jego świadomość, procesy myślenia, cechy, charakter czy postawy, nie wpływają na ludzkie reakcje. Zachowania (reakcje) ludzi i zwierząt są wynikiem uczenia się, zdeterminowanego kojarzeniem kar i nagród z odpowiednimi bodźcami płynącymi z otoczenia. Behawioryści nie negują istnienia życia wewnętrznego, zwracają jedynie uwagę na fakt, że nie reguluje ono działania człowieka. Rzecznicy koncepcji behawiorystycznej naszkicowali wizerunek człowieka zewnątrzsterownego, którego zachowanie jest zaprogramowane przez aktywne środowisko. Skoro zachowanie człowieka zależy od środowiska społecznego, to dzięki odpowiednim metodom manipulacji można dowolnie modyfikować reakcje ludzkie. Dobór właściwych wzmocnień pozytywnych jest pierwszym krokiem w manipulacji zachowaniem instrumentalnym, czyli sprawczym. Duże znaczenie posiada również procedura stosowania nagród. Procedura ta jest systemem reguł, które decydują o tym, jak często, kiedy i za jakie zachowania badacz wzmacnia reakcje człowieka.

Behawioryści skonstruowali wiele tego rodzaju procedur wzmacniania, czyli prawa uczenia się:

- procedura stałych odstępów czasowych - zachowanie człowieka jest regularnie nagradzane po upływie określonego czasu. Procedura ta wywołuje liczne ujemne skutki. Skoro nie ma wyraźnej zależności między osiągnięciami w pracy a wielkością wzmocnienia, ludzie działają na zwolnionych obrotach, pracują nierytmicznie: zwalniają tempo pracy po otrzymaniu nagrody i zwiększają je tuż przed okresem następnego wzmocnienia.

- procedura stałych proporcji - człowiek otrzymuje bodźce po wykonaniu określonej pracy. Procedura ta z reguły pobudza aktywność i zwiększa tempo działania.

- procedura zmiennych odstępów czasowych - wzmocnienia są nieregularne. Czas, jaki upływa między reakcją a nagrodą, zmienia się losowo. Nagroda pojawia się w niespodziewanym momencie. Nie można więc przewidzieć, kiedy reakcja zostanie nagrodzona. W środowisku występuje niepewność.

- procedura zmiennych proporcji - zmienia się liczba reakcji, po której następuje wzmocnienie. Innymi słowy, nagroda pojawia się po nieznanej liczbie pożądanych zachowań. Procedura ta jest z reguły najbardziej skuteczna. Ludzie pracują rytmicznie i na wysokich obrotach.

Umiejętność doboru skutecznych i właściwych procedur manipulowania wzmocnieniem jest jedną z dróg prowadzących do osiągnięcia pożądanych efektów w dziedzinie kształcenia, a więc i wychowania (intencjonalnego kształtowania osobowości).