Antropopresja

Antropopresja - negatywny wpływ wywierany na środowisko przez działalność człowieka i wytwory jego działalności; sposoby negatywnego oddziaływania człowieka na otaczające go środowisko przyrodnicze.

Człowiek może powodować przekształcenia w ekosystemach bezpośrednio poprzez różne działania gospodarcze, które nieuchronnie prowadzą do zmian w środowisku, lub pośrednio, przez czynniki, które wynikają z działalności człowieka nie zakładającej ingerencji w środowisko. Rozwój techniki, industrializacja, urbanizacja i eksplozja demograficzna często stanowią przyczynę dewastacji ekosystemów naturalnych. Intensyfikacja działalności ludzkiej, rozwój społeczeństwa, rozwój cywilizacji spowodowały zakłócenia ukształtowanej od wieków równowagi ekologicznej, powstanie całego szeregu czynników, które w sposób negatywny oddziałują na przyrodnicze elementy środowiska. Należą do nich m. in. niszczenie naturalnych ekosystemów w celu pozyskiwania nowych terenów na budowę miast, wsi, fabryk, ciągów komunikacyjnych, nadmierna eksploatacja ekosystemów powodująca uszczuplenie ich różnorodności gatunkowej, a przez to zakłócenie istniejącej w nich równowagi biocenotycznej, przekształcanie naturalnych ekosystemów poprzez zmiany czynników ekologicznych, tworzenie nowych środowisk, które w drodze sukcesji zajmowane są przez ekosystemy antropogeniczne, wzrost trofii zbiorników wodnych poprzez antropogeniczny wzrost dopływu biogenów.

Wpływ działalności ludzkiej na przyrodę można sprowadzić do trzech rodzajów. Pierwszy rodzaj polega na niszczeniu i eksploatacji zasobów przyrody. Drugi rodzaj oddziaływań człowieka na przyrodę obejmuje przetwarzanie pozyskiwanych zasobów, co wiąże się z wypieraniem naturalnych obiektów przyrodniczych przez wszelkiego typu urządzenia i budowle. Trzeci rodzaj działań polega na wprowadzeniu do przyrody substancji lub czynników, będących ubocznymi produktami przetwarzania zasobów przyrody. Te substancje i czynniki podzielić można na dwie grupy:

- substancje wytworzone wyłącznie przez człowieka, a więc całkowicie sztuczne, które w naturalnych warunkach w ogóle w przyrodzie nie występują. Należą do nich, między innymi: chemiczne środki ochrony roślin, sztucznie wytworzone pierwiastki promieniotwórcze (jak ameryk Am, kaliforn Cf, pluton Pu), liczne tworzywa sztuczne, a także organizmy o nowych cechach uzyskanych dzięki odpowiednim zabiegom hodowlanym lub w wyniku stosowania inżynierii genetycznej.

- substancje normalnie występujące w przyrodzie. Są one naturalnym elementem przyrody, ale stają się groźne w przypadku nadmiernych ich ilości. Przykładem takich substancji są, między innymi: dwutlenek węgla, tlenki siarki i azotu, metale ciężkie oraz fekalia i odchody zwierzęce z dużych gospodarstw hodowlanych. Związki siarki działają bezpośrednio lub przez kwaśne deszcze na wszystkie organizmy żywe oraz na przyrodę nieożywioną i budowle ludzkie. Natomiast związki azotu powodują, między innymi, przeazotowanie gleb i wód, w rezultacie czego następuje degradacja gleb lub szybkie zarastanie zbiorników wodnych.

Poważny problem stanowią ekologiczne zagrożenia globalne związane z antropopresją, takie jak: świadome albo nieświadome antropogeniczne przekształcenia ekosystemów wynikające z działalności związanej z uprzemysłowieniem i urbanizacją, między innymi: wysypiska śmieci, dewastacja i degradacja ekosystemów, zubażanie zbiorowisk naturalnych i zakłócanie cykli biogeochemicznych, smog londyński, który powstaje w warunkach pogody inwersyjnej podczas wysokiej emisji zanieczyszczeń, przy dużej wilgotności powietrza, a jego główne składniki to: CO₂, CO, SO₂, sadza i inne, smog fotochemiczny typu Los Angeles, który powstaje również w warunkach inwersyjnych, lecz przy intensywnej insolacji, kwaśne deszcze (opady wymywające z powietrza związki siarki SO₂, azotu NO_Xi fluoru F, wprowadzane do atmosfery przez transport, energetykę i procesy przemysłowe- tworzące z wodą silne kwasy- H₂SO₄, HNO_3, HF), ‘’dziura ozonowa’’ spowodowana rozpadem ozonu na tlen dwucząsteczkowy i jednocząsteczkowy, za który odpowiedzialny są freony, efekt cieplarniany zwany także efektem szklarniowym, czyli ocieplenie klimatu ziemskiego spowodowane uwalnianiem znacznych ilości gazów atmosferycznych, za które odpowiedzialny jest przede wszystkim dwutlenek węgla (CO₂), a także metan (CH₄), freony, ozon (O₃) troposferyczny, zalegający przy powierzchni ziemi, gaz rozweselający, czyli podtlenek azotu (N₂O) i para wodna. Naturalna izolacja termiczna spowodowana przez gazy cieplarniane podwyższa średnią globalną temperaturę. Efekt cieplarniany wzrasta w miarę zwiększania się stężenia CO₂. 

Konsekwencje działalności człowieka to: 

1. Zanieczyszczenie powietrza, czyli wprowadzanie szkodliwych ilości naturalnych i syntetycznych związków do atmosfery - zanieczyszczenia mogą być wprowadzane do atmosfery bezpośrednio (zanieczyszczenia pierwotne) albo mogą być tworzone w atmosferze z innych zanieczyszczeń (zanieczyszczenia wtórne), pod wpływem promieniowania słonecznego. Są więc wprowadzane w następstwie bezpośredniej lub pośredniej działalności człowieka;
2. Zanieczyszczenie wód - zanieczyszczenia wód mogą mieć charakter fizyczny, biologiczny lub chemiczny;
3. Zanieczyszczenie gleby - jednymi z najbardziej złożonych związków zanieczyszczających gleby są tworzywa sztuczne, na przykład poliamidy czy kauczuki syntetyczne. Podstawowym sposobem unieszkodliwiania odpadów jest działalność mikroorganizmów glebowych. Zastosowanie mikroorganizmów do oczyszczania skażonego środowiska, w tym także gleb, nosi nazwę bioremediacji.
4. Degradacja siedlisk - jej skutkiem jest zmniejszenie się liczebności albo zanik gatunków.

Mało jest ekosystemów na świecie, które nie odczuwałyby negatywnych skutków działalności człowieka. Jedną z najbardziej ekspansywnych form tej działalności jest rolnictwo. Rolnictwo wywiera znaczący wpływ na funkcjonowanie wielu ekosystemów na świecie i jest przyczyną różnorodnych problemów środowiskowych. Do czterech podstawowych można zaliczyć:

- ekologiczne konsekwencje zwalczania szkodników, czyli gatunków konkurujących z człowiekiem o pożywienie i schronienie;

- ograniczanie bioróżnorodności;

- erozję gleb;

- efekty wykorzystywania związków biogennych, wody i energii.

Zasady funkcjonowania ekosystemów powstałych na skutek działalności człowieka nie różnią się od tych, którymi rządzą się ekosystemy naturalne. Zasadnicza różnica polega na tym, że ekosystemy antropogenne są uproszczonymi jednostkami ekologicznymi, ubogimi gatunkowo lub są wręcz monokulturami. Konsekwencją takiego stanu rzeczy jest brak zdolności do samoregulacji (autoregulacji), czyli regulacji liczebności populacji opartej na mechanizmach wewnątrzpopulacyjnych, tych ekosystemów i wytworzenie się homeostazy, czyli zdolności do utrzymywania względnej stałości w ekosystemie. Wiele z tych sztucznych ekosystemów, zwłaszcza agrocenozy oraz monokultury leśne, nie może funkcjonować bez ingerencji człowieka.