Polityka gospodarcza i społeczna

Polityka gospodarcza (ekonomiczna, finansowa) - świadome oddziaływanie władz na gospodarkę narodową, jej dynamikę, strukturę oraz funkcjonowanie; ingerowanie organów państwowych w sprawy gospodarcze.

Polityka fiskalna (budżetowa) - część składowa polityki finansowej państwa; działania rządu w sferze wpływów i wydatków budżetowych w celu oddziaływania na poziom dochodów i poziom aktywności kraju. Wpływa na popyt globalny (AD).

Rodzaje polityki fiskalnej:

1. Aktywna - państwo podejmuje takie decyzje w zakresie dochodów i wydatków budżetowych, które pozwolą osiągnąć zamierzone cele ekonomiczne:

• ekspansywna - zwiększa wydatki budżetowe lub zmniejsza podatki;
• restrykcyjna - ogranicza wydatki budżetowe lub zwiększa podatki.

2. Pasywna - państwo nie angażuje się bezpośrednio w działania dotyczące dochodów i wydatków budżetowych. Wykorzystuje instrumenty (automatyczne stabilizatory), np. podatek progresywny (wzrost dochodów - wzrost podatków).

Przejawy polityki fiskalnej:

- podatki bezpośrednie (PIT, CIT, PCC, od spadków i darowizn, od nieruchomości, rolny, leśny);

- podatki pośrednie (VAT, akcyza);

- opłaty skarbowe;

- prywatyzacja majątku.

Funkcje polityki fiskalnej (funkcje ekonomiczne państwa):
- alokacyjna - oddziaływanie na strukturę czynników produkcji oraz strukturę wytworzonego produktu społecznego;
- redystrybucyjna - korygowanie pierwotnego podziału dochodów;
- stabilizacyjna - wykorzystanie instrumentów budżetowych dla zapewnienia niezakłóconego przebiegu procesów gospodarczych.

Funkcja alokacyjna jest funkcją tradycyjną, a jej treścią jest rozdział czynników wytwórczych oraz dóbr i usług. Funkcja redystrybucyjna to świadome oddziaływanie na ostateczny podział dochodów indywidualnych. Instrumentami redystrybucji są m.in. PIT, akcyza, stawki podatku VAT, zwolnienia, ulgi i przywileje podatkowe, transfery, płaca minimalna. Funkcja stabilizacyjna to wykorzystanie dochodów i wydatków budżetowych do osiągnięcia makroekonomicznych celów gospodarczych, np. ograniczenia bezrobocia, zrównoważenia tempa wzrostu gospodarczego, stabilności ogólnego poziomu cen.

Polityka pieniężna (monetarna) – część składowa polityki finansowej państwa; są to systematyczne działania mające na celu zapewnienie stabilności cen. Politykę pieniężną prowadzi bank centralny. Oddziałuje on na poziom podaży pieniądza wykorzystując narzędzia ekonomiczne i administracyjne. Bank centralny ma wyłączne prawo emitowania znaków pieniężnych (banknotów i monet).

Polityka społeczna - celowa działalność państwa i innych organizacji w dziedzinie kształtowania warunków życia i pracy ludności. Ma na celu zapewnienie bezpieczeństwa socjalnego oraz ładu społecznego.

Polityka socjalna -  działania, które są nakierowane na poprawę socjalnego położenia najsłabszych grup ludności lub na zabezpieczenie ryzyka zagrożenia egzystencji.

Polityka społeczna jest postrzegana w dwojakim sensie:

1. Jako kształtowanie samego społeczeństwa - społeczeństwo nie może być zbyt rozwarstwione, ponieważ mogą wystąpić konflikty społeczne. Jeżeli istnieje klasa średnia, istnieje również możliwość awansu społecznego. Jeżeli nie ma klasy średniej, pogłębia się zjawisko rozwarstwienia.
2. Jako kształtowanie ładu społeczno-gospodarczego - w związku z faktyczną współzależnością polityki gospodarczej i społecznej.

Politykę społeczną należy rozumieć jako działalność nakierowaną na:

1. Poprawę warunków życia, pracy i kształcenia obywateli;
2. Asekurację przed ryzykami życiowymi, stworzenie systemu zabezpieczenia społecznego;
3. Wyrównywanie szans życiowych społeczeństwa poprzez zwalczanie socjalnej izolacji i ekskluzji.

Modele polityki społecznej:

Podział pierwszy (wg Richarda Titmussa):

- marginalny (Wlk. Brytania) - za rozwiązywanie problemów społecznych odpowiedzialny jest rynek i rodzina. Państwowa polityka społeczna powinna wkraczać jedynie wówczas, gdy zawodzą te dwie drogi;

- motywacyjny (Niemcy, Otto von Bismarck) - opiera się o cały system ubezpieczeń społecznych, w dużym stopniu prywatnych. Państwo ma tworzyć sieć rozwiązań zabezpieczania się ludzi przed zagrożeniami społecznymi;

- instytucjonalno-redystrybucyjny - istnieją instytucje, które mają realizować zadania polityki społecznej. W założeniach to państwo, a nie rynek i rodzina, odpowiada za poziom życia obywateli. Państwo ma obowiązek roztaczać nad obywatelami opiekę.

Podział drugi (modele UE, wg Włodzimierza Anioła):

- kontynentalny (Niemcy, Francja, Włochy, Austria, Belgia, Luksemburg) - podstawowe świadczenia w tym modelu są ściśle powiązane z partycypacją na rynku pracy;

- anglosaski (Wlk. Brytania, Irlandia) - istnieje koncepcja gwarantowania obywatelom pewnego minimum, ale tylko osobom, które znajdują się w bardzo trudnej sytuacji;

- nordycki (Szwecja, Dania, Finlandia, Holandia) - państwo opiekuńcze; państwowa polityka społeczna ma rozwiązywać problemy socjalne obywateli, dbając o zaspokojenie ich potrzeb na jak najwyższym poziomie;

- śródziemnomorski (elementarny) - słabo rozwinięta polityka społeczna, głównymi podmiotami są tutaj: rodzina, kościół i organizacje charytatywne (Hiszpania, Portugalia, Grecja).

Model aktywnej polityki społecznej - aktywizacja ludzi, tworzenie warunków przedsiębiorczości i zaradności.