Partie i systemy partyjne

Partia polityczna - formalna dobrowolna organizacja społeczna gromadząca zwolenników konkretnego programu politycznego, wyrażającego interesy określonych grup społecznych. Celem każdej partii politycznej jest realizacja preferowanego programu politycznego poprzez zdobycie, sprawowanie i utrzymanie władzy politycznej lub wywieranie na nią wpływu. Partię polityczną wyróżniają następujące cechy:

1. Więź organizacyjna, zasada członkostwa, struktura organizacji lokalnych, hierarchia kierownictwa;
2. Więź ideowo-programowa;
3. Wspólnota interesów ekonomiczno-społecznych.

Partie polityczne są organizacjami o charakterze członkowskim (są korporacjami) i dlatego są zaliczane do organizacji społecznych, podobnie jak stowarzyszenia, czy związki zawodowe. Jednak partii politycznych nie zalicza się na ogół do organizacji pozarządowych.

Hybryda polityczna - określenie na połączenie ze sobą dwóch przeciwstawnych i wykluczających się, gdy funkcjonują w oddzielnej formie, myśli politycznych (lewica z prawicą) lub ideologii.

Przykładami takich hybryd są m.in.

-narodowy socjalizm - połączenie socjalizmu z ideologią nacjonalizmu (np. NSDAP)

-socjalizm agrarny - połączenie agraryzmu z socjalizmem.

System partyjny - jedna z trzech kategorii systemów obok systemów politycznych (systemów rządów) i systemów wyborczych. Jest to układ wszystkich partii politycznych. System partyjny to legalnie działające partie polityczne, współzawodniczące albo współpracujące w zakresie walki o zdobycie władzy państwowej bądź też w jej sprawowaniu. W skład systemu partyjnego wchodzą partie polityczne, normy, na podstawie których one funkcjonują, jak również całokształt relacji między nimi oraz funkcji pełnionych wobec otoczenia. System partyjny obejmuje cztery podsystemy:

- podsystem instytucjonalny- dotyczy dwóch podstawowych kwestii: jakie podmioty wchodzą w skład systemu partyjnego, a także jaki jest charakter prawny podmiotów w systemie partyjnym. W systemie partyjnym mieszczą się partie, które działają legalnie oraz oddziałują na „programową działalność państwa”.

- podsystem normatywny- zawiera zasady i reguły określające relacje pomiędzy partiami politycznymi, jak również relacje między partiami politycznymi a innymi elementami systemu politycznego. Znajdują się one w normach prawnych i politycznych.

- podsystem komunikacyjny- determinuje stopień stabilności systemu partyjnego. Najważniejsze dla jego istnienia są związki między partiami podtrzymujące albo naruszające istniejący porządek w przestrzeni partyjnej. Mogą nimi być: koalicja partii tworzących rząd, opozycja parlamentarna, opozycja pozaparlamentarna.

- podsystem funkcjonalny- funkcje, jakie spełnia system partyjny w danym państwie.

Systemy partyjne klasyfikuje się w 4 grupy:

1. Systemy niepartyjne

2. Systemy zmarginalizowanych partii

3. Systemy partii państwowych - 3 warianty:

- system jednopartyjny - istnieje tylko jedna legalna partia, zaś działanie ewentualnych organizacji opozycyjnych jest przez nią skutecznie hamowane - np. w ZSRR Komunistyczna Partia Związku Radzieckiego;

- system partii hegemonicznej - wśród kilku istniejących partii jedna z nich jest powiązana z państwem i w trwały sposób rządzi, pełni funkcję hegemona zmuszając pozostałe partie (tzw. partie satelickie) do całkowitego podporządkowania - np. Komunistyczna Partia Kuby, a w Polsce 1948-1989 układ PZPR-ZSL-SD;

- system partii dominującej - wśród wielu istniejących partii jedna z nich, zwykle wykorzystując uwarunkowania historyczne, sposobem naturalnego demokratycznego wyboru ma zdecydowaną przewagę pozostając niemal bez przerwy u władzy;
4. Systemy pluralistycznej alternacji partii u władzy - systemy pluralistycznej wymiany partii u władzy; naturalne zmienianie się partii u steru państwa - 5 wariantów:
- system dwupartyjny - niezależnie od tego, ile w państwie jest partii, istnieją dwie partie zdecydowanie dominujące nad pozostałymi, zmieniające się co jakiś czas u władzy - np. w Stanach Zjednoczonych Partia Demokratyczna i Partia Republikańska;

- system dwuipółpartyjny - istnieją dwie partie zdecydowanie dominujące nad pozostałymi, zmieniające się co jakiś czas u władzy, jednak potrzebujące zwykle współpracy z inną mniejszą partią, ewentualnie utworzenia "wielkiej koalicji";

- dwublokowa wielopartyjność - istnieje wiele partii, które rywalizują ze sobą podczas kampanii wyborczej, jednak po wyborach formują się w dwa bloki np. prawica i lewica i funkcjonują w ramach tych bloków.
- wielopartyjność konsensualna- istnieją przyczyny, które dzielą społeczeństwo, wymiana u władzy dotyczy wielu partii i jest ograniczona pewnymi państwowymi mechanizmami; mechanizm prawny i mechanizm polityczny wprowadza pewne ograniczenia, które nie pozwalają wygrać jakiejś partii i dyrygować resztą. Wszystkie partie biorą udział w rządzeniu, ale udział ten jest uzależniony od poparcia, które otrzymały.
- wielopartyjność rozproszona- istnieje wiele partii, między kilkoma z nich istnieje względna równowaga sił (żadna nie ma znaczącej przewagi), wszystkie mają umiarkowanie podobne możliwość alternacji u władzy – szansy wymiany u władzy. Żadna nie może samodzielnie zdobyć władzy, żeby uzyskać przewagę trzeba wchodzić w koalicję, pewna niestabilność rządów wynikająca z zagrożenia rozpadu koalicji. (Polska).

Podział partii według funkcji w systemie partyjnym:

Partia obrotowa- może wchodzić w koalicję z każdą opcją polityczną, np. PSL.

Partia oderwana- kładzie nacisk na jeden problem społeczny.

Partia inicjująca- odniosła w wyborach parlamentarnych zwycięstwo i dzięki temu rozpoczyna proces tworzenia koalicji rządzącej. Partia inicjująca dobiera sobie partnerów koalicyjnych, z którymi dzieli się stanowiskami ministerialnymi i innymi posadami rządowymi.

Partia dopełniająca-  wchodzi w skład koalicji rządzącej, zapewniając jej uzyskanie większości bezwzględnej w parlamencie. Dzięki przyłączeniu się partii dopełniającej, partia inicjująca może sprawnie rządzić państwem.

Koalicja - porozumienie między partiami w celu utworzenia wspólnego rządu i jego wspierania w parlamencie.

Opozycja - siły polityczne nie uczestniczące w rządzie. Rodzaje opozycji:
- parlamentarna
- pozaparlamentarna
- legalna
- nielegalna