System źródeł prawa w Polsce

Konstytucja RP z dnia 2 kwietnia 1997 r. zawiera zamknięty katalog źródeł prawa. Oznacza to, że nie może być innych źródeł prawa stanowionego w Polsce, jak tylko te wymienione w Konstytucji. Zamknięcie katalogu źródeł prawa powszechnie obowiązującego ma charakter przedmiotowy i podmiotowy. Zamknięcie katalogu źródeł prawa pod względem przedmiotowym oznacza, iż w Konstytucji zostały wyczerpująco wymienione wszystkie rodzaje aktów stanowienia prawa, którymi są: Konstytucja, ustawy, ratyfikowane umowy międzynarodowe oraz rozporządzenia (art. 87 ust. 1), rozporządzenia z mocą ustawy wydawane przez Prezydenta w czasie stanu wojennego (art. 234 ust. 1), a także akty prawa miejscowego (art. 87 ust. 2). Z kolei zamknięcie źródeł prawa pod względem podmiotowym oznacza, iż Konstytucja wyczerpująco wymienia organy władzy publicznej, które są upoważnione do stanowienia prawa, a zatem do przyjmowania wyżej wymienionych aktów prawnych.


Źródła prawa w Polsce dzielimy na:
- źródła prawa powszechnie obowiązującego
- źródła prawa wewnętrznego - uchwały, zarządzenia, regulaminy, instrukcje, wytyczne, okólniki, statuty, decyzje

Podział źródeł prawa ze względu na organ stanowiący akt normatywny:
- źródła prawa stanowione przez naczelne organy państwa (Zgromadzenie Narodowe, Prezydent RP, Rada Ministrów)
- źródła prawa stanowione przez organy terenowe

Charakterystyka poszczególnych źródeł prawa:


Konstytucja - zawiera fundamentalne zasady oraz normy ustroju politycznego, prawnego, społecznego i gospodarczego państwa; najwyższy akt prawny w państwie, ustawa zasadnicza określająca ustrój państwa; jest to jedyny tej rangi i o tej nazwie akt normatywny, który zajmuje naczelne miejsce w systemie źródeł prawa. Konstytucja jest aktem normatywnym o najwyższej mocy obowiązywania i stanowi fundament systemu prawnego. Postanowienia Konstytucji mają pierwszeństwo przed postanowieniami innych aktów normatywnych w procesie stanowienia prawa, a przepisy Konstytucji stosuje się bezpośrednio, tzn. podmiot stosujący prawo może oprzeć swoje działania bezpośrednio na postanowieniu konstytucyjnym, bez konieczności powoływania się na postanowienia innych aktów prawnych. Konstytucja zawiera podstawowe unormowania dotyczące spraw ustroju politycznego i społeczno-gospodarczego państwa, jak również regulacje odnoszące się do wzajemnych relacji między poszczególnymi organami państwa. Stanowi podstawę prawną dla organizacji i funkcjonowania administracji rządowej oraz samorządu terytorialnego.
Podstawowe cechy Konstytucji:
- jest to akt prawa pisanego stanowionego przez państwo, o najwyższej mocy w systemie prawa danego państwa;
- jest to akt określający podstawowe zasady ustroju politycznego, gospodarczego i społecznego;
- jest to akt formułujący podstawowe prawa i obowiązki jednostki;
- jest to akt uchwalany i zmieniany w szczególnym trybie, trudniejszym niż zwykła procedura ustawowa;
- jest to akt powszechnie obowiązujący o szczególnej treści i mocy.
Rodzaje konstytucji:
- formalna (pisana)
- nieformalna (niepisana) - oparta na prawie zwyczajowym i precedensowym (Wlk. Brytania)
Podział ze względu na zmienność tekstu:
- stabilna - tekst nie zmienia się (np. USA)
- zmienna
Podział ze względu na zakres regulacji konstytucji:
- jednolita - reguluje wszystko w jednym akcie
- złożona - zawiera kilka aktów, z których każdy reguluje pewną część
Podział wg usytuowania konstytucji:
- sztywna - konstytucja pełni rolę nadrzędną, stoi na czele aktów normatywnych
- elastyczna - traktowana jako zwykła ustawa, zmienia się w taki sam sposób jak ustawy.

Mała Konstytucja - akt prawny tymczasowo zastępujący konstytucję i obowiązujący do czasu jej uchwalenia.
Preambuła - uroczysty wstęp do Konstytucji.

Ustawa - akt prawotwórczy uchwalany przez Sejm i Senat w określonym trybie ustawodawczym. Warunkiem wejścia w życie ustawy jest jej ogłoszenie (promulgacja). W hierarchii źródeł prawa w Polsce zajmuje drugie miejsce, zaraz po Konstytucji. Ustawa może dotyczyć wszystkich dziedzin życia w państwie. Może regulować wszystkie sytuacje, z wyjątkiem tych zakazanych przez konstytucję. Charakter ustawy jako aktu normatywnego oznacza, że wszystkie jej postanowienia muszą być formułowane w sposób pozwalający stać się budulcem dla nowych praw. Ustawa zawiera normy prawne o charakterze generalnym, tzn. odnoszące się do adresatów wskazanych poprzez cechy, a nie imiennie. Zajmuje najwyższe miejsce w systemie prawa krajowego z uwagi na fakt, iż żaden inny akt normatywny nie łączy w sobie mocy prawnej i nieograniczonego zakresu podmiotowego. Szczególna moc prawna ustawy polega na tym, że normy w niej zawarte mają samoistnie moc obowiązującą. Do uchwalenia ustawy nie jest potrzebne jakiekolwiek szczegółowe upoważnienie. Ustawa może być uchylona lub zmieniona jedynie przez inną normę zawartą w ustawie. Może zmieniać, uchylać lub zawieszać każdą normę prawa krajowego, z wyjątkiem Konstytucji. Wydawanie innych aktów normatywnych, o ile mają być źródłami prawa powszechnie obowiązującego, dopuszczalne jest tylko na postawie szczegółowego upoważnienia zawartego w ustawie i tylko w celu jej wykonania. Ustawę podpisuje i zarządza jej ogłoszenie Prezydent RP. Niektóre ustawy stanowią zbiór przepisów z określonej dziedziny prawa i noszą nazwę kodeksów.

Ratyfikowana umowa międzynarodowa - stanowi część krajowego porządku prawnego i jest bezpośrednio stosowana. Oznacza to, że prawo wewnętrzne trzeba dostosować do ratyfikowanej umowy międzynarodowej. W hierarchii źródeł prawa w Polsce ratyfikowana umowa międzynarodowa zajmuje trzecie miejsce z uwagi na fakt, że może wejść w życie dopiero za uprzednią zgodą wyrażoną w ustawie (art. 88 ust. 3). Mimo to "umowa międzynarodowa ratyfikowana za uprzednią zgodą wyrażoną w ustawie ma pierwszeństwo przed ustawą, jeżeli ustawy tej nie da się pogodzić z umową" (art. 91 ust. 2).

Rozporządzenie z mocą ustawy - akt normatywny wydawany przez Prezydenta Rzeczypospolitej na wniosek Rady Ministrów w czasie trwania stanu wojennego. Rozporządzenie z mocą ustawy zastępuje ustawę i wydawane jest tylko w sytuacji, gdy Sejm nie może zebrać się na posiedzenie. Ponadto musi być przez Sejm zatwierdzone na jego najbliższym posiedzeniu.;Odmowa zatwierdzenia lub brak przedstawienia Sejmowi do zatwierdzenia powoduje utratę mocy takiego rozporządzenia. Wynika to z parlamentarno-gabinetowego systemu rządów występującego w Polsce, czyli z hegemonii legislatywy nad egzekutywą. Rozporządzenie z mocą ustawy może dotyczyć następujących spraw:
- zasady działania organów władzy publicznej;
- zakres, w jakim mogą zostać ograniczone wolności i prawa człowieka i obywatela;
- podstawy, zakres i tryb wyrównywania strat majątkowych.

Rozporządzenie - jest wydawane na podstawie szczegółowego upoważnienia zawartego w ustawie i w celu jej wykonania. Upoważnienie ustawowe powinno określać organ właściwy do wydania rozporządzenia i zakres spraw przekazanych do uregulowania oraz wytyczne dotyczące treści aktu. Organ upoważniony do wydania rozporządzenia nie może przekazać swoich kompetencji innemu organowi. Prawo wydawania rozporządzenia Konstytucja przyznaje: Prezydentowi Rzeczypospolitej, Radzie Ministrów, Prezesowi Rady Ministrów, Ministrowi kierującemu działem administracji rządowej, KRRiT.

Akt prawa miejscowego - jest ustanawiany przez organy samorządu terytorialnego oraz terenowe organy administracji rządowej, na podstawie i w granicach upoważnień zawartych w ustawie. Obowiązuje on tylko i wyłącznie na obszarze działania tychże organów.